Tekst Maurits van den Toorn
Beeld Shutterstock
Digitale transformatie
‘Niet alleen successen delen...
maar ook briljante mislukkingen’
Innoveren, experimenteren en leren van elkaar
Steeds vaker biedt digitalisering slimme oplossingen voor waterbeheer. Maar er zijn ook risico’s en dilemma’s, bijvoorbeeld als het gaat om veiligheid en privacy. In het Digitaliseringsberaad van de Unie van Waterschappen wordt op strategisch niveau over digitalisering en de digitale transformatie gesproken. Het doel is om van elkaar te leren, inspiratie op te doen, de bestuurlijk-ambtelijke dialoog te faciliteren en de digitale transformatie bij waterschappen aan te jagen.
Digitalisering is al lang geen bijzaak meer. 'Het zit in het hart van het primaire proces en is bijna onontkoombaar geworden,' zegt Toine Poppelaars, dijkgraaf van waterschap Scheldestromen, bestuurslid van de Unie van Waterschappen en voorzitter van het Digitaliseringsberaad. 'We kunnen sluizen en bruggen op afstand bedienen en krijgen steeds meer informatie over onze objecten binnen. Die informatie kunnen we steeds beter via websites en apps ontsluiten. Zo kunnen landbouwers thuis de waterstanden bekijken en zien wat we als waterschap aan het doen zijn.’
Piet-Hein Daverveldt, dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Delfland en voorzitter van Het Waterschapshuis, noemt nog een aantal voorbeelden van onontkoombare digitalisering die het werk sneller, goedkoper en beter maken. ‘Zoals het gebruik van satellietdata bij handhaving en sensoring om real time te meten hoe de situatie van het water is. Met behulp van data kunnen we ons maaibeleid verbeteren: we zien bijvoorbeeld beter wanneer het maaien van de walkanten en watergangen nodig is. En door simulaties met digitale modellen kunnen we de afvalwaterzuivering optimaliseren, of bepalen wat het gunstigste moment is voor uitmalen.’
‘Het hoogheemraadschap van Delfland heeft nu een drone,’ gaat hij verder. ‘En twee gediplomeerde medewerkers die hem mogen besturen. We zien de potentie ervan en zijn aan het nadenken over de inzet en de mogelijke opschaling.’
Piet-Hein Daverveldt
‘Zorg dat je als bestuurder digitaal geletterd wordt’
Toine Poppelaars ‘Digitalisering zit in het hart van het primaire proces’
Deel briljante mislukkingen
Al die technologie blijft zich ontwikkelen. Hetzelfde geldt voor de context waarin technologie wordt gebruikt. Daverveldt: ‘Denk aan de klimaatverandering, waarvan de waterschappen de gevolgen als geen ander ervaren. En aan de energietransitie en de transitie naar een circulaire economie.’ ‘De omstandigheden veranderen,’ vult Poppelaars aan. ‘De intensiteit van buien neemt bijvoorbeeld enorm toe. Je kunt nu in één middag over je heen krijgen wat normaal in een maand valt. En zoals bekend wordt droogte een steeds groter probleem. We moeten dan weten hoeveel water er nodig is en hoe het zit met de zouttongen vanuit zee. Dat zoute water moet niet in het Brielse Meer terechtkomen. Door dataverzamelingen te analyseren is te zien welke gebieden kwetsbaar zijn voor overstroming bij grote regenval.‘
Daverveldt: ‘We blijven innoveren, experimenteren en vooral ook leren van elkaar. Zodat we goed van elkaar weten wat we doen en niet alleen de successen delen, maar ook de “briljante mislukkingen”. Ook is het belangrijk dat we opschalen wat werkt.’
Digitaal geletterd
Volgens Poppelaars en Daverveldt is de digitale transformatie geen hobby meer van een klein clubje early adopters. Alle medewerkers hebben ermee te maken en moeten inzien hoe ict ze helpt om hun werk beter te doen. Poppelaars: ‘We merken dat met name ouderen in onze organisatie soms moeite hebben om de ontwikkelingen bij te benen, maar we bieden gelegenheid om bij te leren en ook om zelf ideeën uit te werken en te experimenteren.’
Niet alleen de medewerkers, ook de bestuurders dienen zich in de digitale wereld te verdiepen. Daverveldt: ‘Zorg er als bestuurder voor dat je kennisneemt van de ontwikkelingen om te kunnen beoordelen of het verantwoord is om een bepaald risico te nemen. Zorg dat je digitaal geletterd wordt om te kunnen snappen welke maatregelen nodig zijn om de kans op een hack of een lek met persoonsgegevens zo klein mogelijk te maken. Zo klein mogelijk, omdat je risico’s nooit helemaal kunt uitsluiten. Als er onverhoopt toch iets misgaat, dan wordt dat onmiddellijk een bestuurlijk issue. Je moet dan weten hoe je de schade zo veel mogelijk kunt beperken.’
Nachtelijke realiteit
Net als voor andere overheden brengt de informatiesamenleving voor waterschappen nieuwe risico’s en dilemma’s met zich mee, bijvoorbeeld als het gaat om veiligheid. Poppelaars: ‘We werken op beleidsmatig niveau samen in de Unie en op praktisch niveau in Het Waterschapshuis. Daarnaast werken we samen met Rijkswaterstaat omdat die vergelijkbare objecten als wij heeft; dan gaat het onder meer over het opsporen en onderzoeken van cyberaanvallen.’ Dergelijke aanvallen zijn tegenwoordig een bijna dagelijkse – beter gezegd nachtelijke – realiteit. ‘Ze worden gelukkig tegengehouden, we houden ook regelmatig penetratietesten om te kijken of de beveiliging nog voldoende is. Lastig is wel dat die beveiliging haaks op de nieuwe Wet open overheid staat: die wet vereist meer transparantie en toegankelijkheid, terwijl we anderzijds onze informatie juist steeds beter moeten beveiligen en afschermen.’
‘Veiligheidsmaatregelen vormen in zekere zin de keerzijde van de digitalisering,’ zegt Daverveldt. ‘De zogeheten waterobjecten van de waterschappen zijn weliswaar niet bestempeld tot vitale infrastructuur, zoals de elektriciteits- en de drinkwatervoorziening, maar er liggen ook voor ons grote uitdagingen. We zetten alles op alles om te zorgen dat onze systemen veilig zijn, zowel als het gaat om de interface met internet als om de processen binnen de eigen organisatie.’
BIO
‘De hele keten moet veilig zijn,’ gaat hij verder. ‘Daarom hanteren de waterschappen de overheidsbrede Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO). Daarin is vastgelegd wat er allemaal moet gebeuren om die keten veilig te maken en te houden.’
Zoals alle overheden moeten ook de waterschappen sinds 25 mei 2018 voldoen aan de eisen van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG); die eis is ook opgenomen in de BIO. Het is geen sinecure, heeft Daverveldt ervaren. ‘We hebben vorig jaar hard gewerkt aan de invoering en dit jaar hebben we een audit gehad waaruit bleek dat er nog extra stappen nodig zijn om de hele keten van plan-do-check-act op orde te krijgen. Voor het eind van dit jaar hopen we dat te hebben opgelost, maar je bent nooit klaar, er zijn altijd verbeteringen mogelijk.’
Privacy
Poppelaars heeft vergelijkbare ervaringen: ‘Bij Scheldestromen kwam uit de audit naar voren dat doorontwikkeling op de volledigheid en controleerbaarheid van de genomen maatregelen noodzakelijk is. Daarom hebben we een activiteitenplan privacy 2019-2023 opgesteld. Op dit moment wordt onder andere gewerkt aan een awareness-programma informatieveiligheid en privacy en een governance-structuur voor privacy die past bij de nieuwe organisatiestructuur. Verder wordt ook onderzocht welke maatregelen het waterschap concreet moet nemen om een volgend volwassenheidsniveau te bereiken. Het borgen van privacy is een inderdaad een continu proces.’
