Tekst Jelle van der Meulen Beeld Jelle van der Meulen & Aschwin Snel
Meelopen met… Speurhond Finn en zijn begeleiders
Sociaal en brutaal op muskusrattenjacht
Tekst Jelle van der Meulen Beeld Jelle van der Meulen & Aschwin Snel
Meelopen met… Speurhond Finn en zijn begeleiders
Sociaal en brutaal op muskusrattenjacht
Muskusrattenbeheer West- en Midden-Nederland zet getrainde honden in om muskusratten op te sporen. Die honden maken de bestrijding een stuk effectiever, maar tegelijkertijd worden de muskusratten steeds gewiekster. Het Waterschap liep mee met speurhond Finn en zijn collega’s. Omdat honden niet kunnen praten, mochten hun begeleiders Gerrit Worm en Rob Wirtz ook mee.
Als Finn een muskusrat ruikt, zie je het gelijk. Met trillende neusvleugels en hevig kwispelende staart springt hij op, om de geur te volgen die zijn reukorgaan prikkelt. Dan rent hij de ene kant op en zodra hij de geur verliest, rent hij weer de andere kant op. Na een tijdje weet hij: hier moet ik wezen.
Leuke resultaten
Muskusratten vormen al decennialang een plaag in Nederland. Door holen en gangen te graven in dijken en oevers zijn ze een bedreiging voor de waterveiligheid. Maar sinds enkele jaren slagen de waterschappen er steeds beter in de beesten te vangen. De muskusrattenpopulatie is inmiddels flink afgenomen, al worden er jaarlijks nog zo’n 45.000 gevangen. Maar lang niet alle muskusratten laten zich gemakkelijk vangen. In 2019 startte daarom een landelijke pilot met de inzet van honden. In het gebied van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier begon Muskusrattenbeheer West- en Midden-Nederland grofweg een halfjaar eerder al. Voor Gerrit Worm was het een uitgelezen mogelijkheid om een van zijn grote liefhebberijen te incorporeren in zijn werk. Hij werkt sinds 2005 als muskusrattenbestrijder, maar trainde als hobby al van jongs af aan honden. ‘Mijn interesse was natuurlijk gelijk gewekt en al vrij snel hadden we leuke resultaten.’ De landelijke pilot verliep aanvankelijk minder voorspoedig, vertelt Worm. ‘Niet iedere hond was even capabel om muskusratten op te sporen en er was onvoldoende controle over de honden, die zonder strenge aansturing bijvoorbeeld achter vee aanrenden.’ Bij Muskusrattenbeheer West- en Midden-Nederland worden Finn en de andere honden specifiek geselecteerd op het vinden van muskusratten. De honden sporen die op met hun neus, waarna bestrijders ze vangen. Worm: ‘Dat is heel wat anders dan voor de fun een hond meenemen die af en toe een rat in z’n bek pakt.’
‘Niet alle muskusratten laten zich gemakkelijk vangen’
Tussen de oren
Finn en zijn collega’s ondergaan dan ook een intensieve training voordat ze werkelijk op pad gaan. Dat begint bij het selectieproces. ‘Een jonge hond moet sociaal en brutaal zijn,’ legt Worm uit. ‘Net zo belangrijk is het dat zo’n beest zich vrij voelt. Het kan nog zo’n goede speurhond zijn, maar als hij in stedelijk gebied – met drukte, mensen en verkeer om zich heen – in de war raakt, heb je er niets aan.’ Worm vervolgt: ‘Het zijn dierlijke wezens, net als wij. En net als wij zijn ze weleens ondeugend. Maar dat moet wel in beperkte mate zijn.’ Hij knipt met zijn vingers: ‘Als begeleider moet je daarom continu scherp zijn.’ Buiten werktijd gaan de honden met hun begeleiders mee naar huis. Ook daar blijft een streng regime gelden, vertelt hij. ‘Ik moet de controle blijven bewaken. In het weekend ga ik niet met de hond naar het park om een balletje te gooien. Dat verlegt zijn focus. Sommige mensen vinden dat een beetje Spartaans. Maar wil je goed met zo’n hond werken, dan is het wel het beste. En welke hond mag nou de hele dag met z’n baas het veld in? De meeste honden zitten de hele dag in huis in een bench om er ‘s avonds en ‘s ochtends een halfuurtje uit te mogen. Mensen die denken dat dit zielig is, hebben het verkeerd tussen de oren.’ Zijn collega Rob Wirtz en begeleider van Finn lacht: ‘Niets ten nadele van jou, maar die honden hebben nu echt een slechte ochtend. Die zitten in de auto en kunnen niet wachten om eropuit te gaan.’
Gerrit Worm met een van de andere honden
Speurtocht
Het werkgebied is groot en sinds een aantal jaar netjes in kaart gebracht met een app. Daarin houden bestrijders bij waar ze sporen van muskusratten vinden en vangmaterialen plaatsen. Op basis van de kaart besluiten Worm en Wirtz waar ze op een dag naartoe gaan. Eenmaal aangekomen op de plaats van bestemming, gaan ze simpelweg de auto uit en beginnen ze te lopen. ‘Je bent eigenlijk de hele dag samen met een speurtocht bezig,’ vertelt Wirtz. ‘De hond kan iets wat wij niet kunnen: heel scherp ruiken. Maar hij kan niet praten. Dus moet je aan zijn gedrag zien wat er aan de hand is en hem corrigeren als hij iets fout doet. De band tussen mens en hond is dus belangrijk. Het is teamwork.’ Wirtz en Worm laten een aantal filmpjes zien van een training waarin hun honden luid piepend met een rat in hun bek onder een stuk riet vandaan komen, maar let wel: het zijn heus niet allemaal succesverhalen. Wirtz: ‘Er zijn ook hele dagen bij dat we niets vangen. Bovendien worden de muskusratten steeds heimelijker. Als je hele familie in de klemmen hangt en je blijft als enige over, ga je natuurlijk wel even goed nadenken.’
‘We zorgen dat dijken en oevers sterk blijven’
Metaaldetector
De slimmere muskusratten weten zo de bestrijders dikwijls te slim af te zijn. Wirtz: ‘Je kunt er nog zoveel vangen, je weet dat er altijd een aantal zit dat je niet te pakken krijgt. Dus gaan we na een tijdje ook gewoon weer naar hetzelfde gebied. Dat maakt het enorm arbeidsintensief werk.’ Maar de honden hebben het werk ontegenzeggelijk effectiever gemaakt. In de eerste plaats is muskusrattenbestrijding fysiek zwaar werk: je worstelt je urenlang door de bagger heen, soms zonder resultaat. De hond houdt het gemakkelijk 8 uur vol. Wirtz: 'Ten tweede ruikt een hond dingen die de mens simpelweg niet opvallen. In een sloot met een brede rietkraag bijvoorbeeld kan een mens geen ratten zien, maar een goed getrainde hond kan die muskusratten dan alsnog opsporen. Het is een soort metaaldetector.’ Zodra ze sporen van muskusratten vinden, geven de begeleiders dat aan in de app. Later komt dan een ander team om klemmen te zetten en de beesten te vangen. De waterschappen hebben zich ten doel gesteld om in 2034 in het binnenland van Nederland geen levensvatbare muskusrattenpopulatie meer te hebben. Dat is het geval wanneer er per jaar minder dan 500 muskusratten gevangen worden. Maar dat is een behoorlijk rooskleurige ambitie, denken de heren. Wirtz: ‘Het werk met de honden gaat hartstikke goed, maar op dit moment zijn we met te weinig om de gewenste resultaten te halen. Natuurlijk zijn de muskusratten met veel minder dan vroeger, maar ze worden steeds slimmer en de natuur is aan verandering onderhevig. Gisteren (op 1 november, red.) was het nog 19 graden, waardoor er nog volop voedsel is. Wie weet denkt die muskusrat: ik neem nog wel wat jongen voor de winter aanbreekt. Zie dat allemaal maar eens te behappen.’
Eén van de honden heeft een muskusrat in zijn bek
Biodiversiteit
Klimaatverandering verandert de natuur, maar juist beleid om dat tegen te gaan heeft gunstige effecten voor de muskusratten. Gebieden worden bewust ruiger gelaten en sloten worden minder vaak leeggetrokken, waardoor muskusratten meer ruimte en tijd hebben om hun nestjes te bouwen. Dat het bestrijden van de muskusratten juist bijdraagt aan de biodiversiteit – omdat de ratten niet langer andere vogels en insecten opeten – vindt Wirtz wat vergezocht. ‘Wij doen ons werk om te zorgen dat de dijken en oevers sterk blijven. Als je de stoppen uit de dijken trekt, moet je maar eens kijken wat er gebeurt.’
Gerelateerde artikelen