Tekst Harmke Berghuis Beeld ANP

Interview

Aan de slag met PFAS

Dirk-Siert Schoonman

Tip: wat er niet in komt, hoef je er ook niet uit te halen

Zeer Zorgwekkende Stoffen als PFAS staan sinds de PFAS-crisis in 2019 bij alle waterschappen op de agenda. De schadelijkheid is bekend, nu nog de aanpak. Waar staan we anno 2021? ‘Het is een proces van de lange adem.’

Uiterst complex polymeer, persistent en ontzettend mobiel, bioaccumulerend. Krijg je al zin om verder te lezen? De woorden beschrijven de stoffengroep PFAS, waar meer dan 4000 verbindingen van bestaan. De meeste mensen zullen zich hierin niet direct verder willen verdiepen. En dat terwijl PFAS ernstige schade aan hun gezondheid en de omgeving kunnen berokkenen. Aan Edith Kruger-Schippers, beleidsadviseur bij de Unie van Waterschappen, en Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid bij de Unie van Waterschappen, de taak om daar vanuit de waterschappen aandacht voor te vragen. Schoonman: ‘PFAS bevinden zich inmiddels overal in Nederland.’ Wat zijn PFAS? PFAS zijn door de mens gemaakte stoffen die water- en vetafstotend zijn. Heel handig dus voor bijvoorbeeld regenjassen of de anti-aanbaklaag van pannen. Van PFAS is bekend dat ze kankerverwekkend zijn en gevolgen hebben voor de gezondheid. Daarom behoren PFAS tot de Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Kruger-Schippers: ‘PFAS zijn wel uniek onder de Zeer Zorgwekkende Stoffen. De stoffen zijn ontzettend mobiel en daardoor minder goed te saneren, omdat het niet maar op één locatie voorkomt.’

Recent zijn rijksdepots opengesteld waar waterschappen naartoe kunnen met hun bagger met PFAS

Uitgegraven bagger Terug naar 2019. In januari legden verschillende waterschapen baggerwerkzaamheden stil omdat er PFAS in de grond bleken te zitten. Dat deden ze uit voorzorg. In de zomer van 2019 stelde het ministerie van Infrastructuur en Water­staat tijdelijke normen vast: grond of bagger mocht maar een bepaalde hoeveelheid PFAS bevatten om verplaatst te worden. Het hele land werd ermee geconfronteerd, omdat er overal PFAS werden aangetroffen. Dat leidde ertoe dat allerlei bouwwerkzaamheden stil kwamen te liggen, ook bij de waterschappen.  Schoonman: ‘Eerst raakte de PFAS-crisis slechts een aantal waterschappen, maar uiteindelijk werden alle waterschappen getroffen. De baggerwerkzaamheden zijn nodig, zodat het water voldoende kan blijven doorstromen en de omgeving niet overstroomt. Maar die uitgegraven bagger moet ergens heen en dat kon door de nieuwe normering niet meer. Hierdoor kwamen de werkzaamheden stil te liggen.’

Bronaanpak Is de situatie nu, bijna 2 jaar later, opgelost? Ja en nee. Kruger-Schippers: ‘Het aangepaste Tijdelijk Handelingskader PFAS van juli 2020 met verruiming van de normen heeft de meeste knelpunten opgelost. En recent zijn rijksdepots opengesteld waar waterschappen naartoe kunnen met hun niet-verspreidbare bagger met PFAS.’ Maar PFAS zijn daarmee niet uit het milieu verwijderd. En wellicht staat de volgende crisis vanwege een nieuwe stof alweer voor de deur. Kruger-Schippers: ‘Het gaat om stoffen die al in ons milieu zitten en die moeten worden opgeruimd. We moeten dus voorkomen dat er meer bij komen.’ Schoonman: ‘Daarom pleiten de waterschappen voor een bronaanpak: voorkomen dat de stoffen in het milieu komen. Bijvoorbeeld door producenten de stof te laten vervangen door een veiligere stof. We moeten niet de ene PFAS door de volgende, net zo gevaarlijke PFAS vervangen.’  Kruger-Schippers: ‘We proberen druk uit te oefenen voor strengere richtlijnen bij de toelating van zulke stoffen, ook richting Europa. Dat is helaas een meerjarentraject. Binnen de Europese Unie zijn nu de handen op elkaar voor de vrij ambitieuze plannen van de EU Chemicals Strategy en het Zero Pollution Action Plan. Maar dan ben je jaren verder voor je daar de vruchten van plukt. Iedereen is er wel van overtuigd: PFAS moeten uit het milieu. Maar dat is lastig, het is een proces van de lange adem.’ PFAS mogen dus nog steeds gebruikt worden. Hoelang duurt het tot er een verbod komt op dergelijke stoffen? Kruger-Schippers: ‘Er wordt gewerkt aan een verbod voor de hele PFAS-groep. Zo’n procedure kan per stofje wel 4 tot 5 jaar duren. Dat zou in de toekomst versneld moeten worden.’

Belastingbetaler betaalt De waterschappen bevinden zich niet in de positie om de stoffen te verbieden. Schoonman: ‘Wij kunnen vooral een spiegel voorhouden van hoe de stoffen door het water en in stoffenstromen door het hele land bewegen. PFAS hebben ons de ogen wel geopend, ook richting andere stoffen: het is in heel Nederland, het zit overal.’ Hij vervolgt: ‘Wij moeten vooral aangeven wat voor ongelooflijke opgave wij erbij krijgen als we er niks aan doen. We organiseren het probleem voor de toekomst door de materialen te blijven gebruiken die die zorgwekkende stoffen uitstoten. Dan zijn we er met z’n allen verantwoordelijk voor dat op termijn de opdracht veel groter is en de kosten veel hoger.’ Kruger-Schippers: ‘Vandaag zijn het PFAS, morgen is het stofje XY. Elke dag komen er nieuwe stoffen bij. We kunnen niet de rioolwaterzuiveringen op al die nieuwe stoffen inrichten.’ Schoonman vult aan: ‘De belastingbetaler betaalt die kosten.’  Schoonman: ‘Als je over welke stof dan ook de vraag stelt: zit het in ons afvalwater? Dan zit het er negen van de tien keer in. Het is een onmogelijke opgave om alles eruit te halen in de rioolwaterzuivering. Daarom is een bronaanpak het allerbelangrijkst: zorg dat het er niet in komt, zodat we het er niet uit hoeven te halen.’

Edith Kruger-Schippers

Gerelateerde artikelen

Deel dit artikel