Tekst Bas Nieuwenhuijsen Beeld Shutterstock
Hoornes draait zich warm
Aquathermie 2.0
Van 15.000 naar 100.000 woningen? Gaat dat lukken en kan auqathermie een rol van betekenis spelen in de energietransitie? Tot nu toe is het vooral op kleine schaal toegepast, maar dat zal de komende jaren veranderen. ‘Om te kunnen opschalen moeten er ook grote bedrijven instappen.’ De nieuwe Warmtewet moet meer sturing en regie geven.
Om 100.000 woningen aan te sluiten op aquathermie moet nog wel een en ander aangelegd worden
De afgelopen jaren is in het kader van de Green Deal onderzocht of en hoe aquathermie kan helpen om de uitstoot van CO2 te verminderen. Het idee achter de techniek is simpel: je haalt warmte of koude uit water en gebruikt die om gebouwen te verwarmen of te koelen. Er zijn drie mogelijke bronnen van water: oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Onderzoek laat zien dat aquathermie kan voorzien in ongeveer de helft van de warmte die nodig is in de gebouwde omgeving. Erik Kraaij, programmamanager aquathermie bij de Unie van Waterschappen, is dan ook stellig: ‘Iedereen wil door met aquathermie. De Green Deal is nu afgelopen, en daarmee ook het Netwerk Aquathermie (NAT), waaraan zo’n 60 partijen hebben deelgenomen. Het is nu tijd voor “NAT 2.0”, om aquathermie op grotere schaal te gaan toepassen.’ Aquathermie wordt in de praktijk al gebruikt om via warmtenetten woningen te verwarmen. Kraaij: ‘Het gaat nu om ruim 80 projecten met in totaal 15.000 woningen. Landelijk gezien is dat dus nog vrij kleinschalig. Om aquathermie echt te laten bijdragen aan de energietransitie van Nederland zijn we van plan om de komende 4 jaar uit te breiden tot 100.000 woningen. Daar zijn inmiddels projectvoorstellen voor gemaakt. Aquathermie moet bij meer gemeenten in de plannen komen te staan en meer bedrijven moeten zich ermee bezig gaan houden. Nu is het nog een nichemarkt, waar een beperkt aantal bedrijven actief mee is. Om te kunnen opschalen moeten er ook grote bedrijven instappen.’
‘De NWB Bank is een grote steunpilaar’
Oproep Er is volgens Kraaij een goede subsidieregeling nodig en een actievere houding bij onder meer waterschappen, die veel waterbronnen beheren. ‘Er zijn nu wel subsidies te krijgen voor aquathermie via de pot voor duurzame energie, maar die regeling is overvraagd en aquathermieprojecten staan achteraan in de rij.’ Kraaij is blij met de rol van de Nederlandse Waterschapsbank. ‘Dat is een grote steunpilaar. De bank zet z’n financiële expertise in en deelt kennis. Belangrijk is bijvoorbeeld de vraag welke kosten je wel of niet meerekent bij je project.’ Kraaij heeft ook een oproep aan de waterschappen. ‘Ze zouden gemeenten beter kunnen helpen op het gebied van aquathermie. Bij waterschappen die actiever hierin zijn, zie je meer projecten. Ik begrijp wel dat ze het niet zien als kerntaak en dat ze bijvoorbeeld vragen hebben over het effect op de ecologie als je koud water loost, nadat er warmte uit is gewonnen. Kenniscentrum STOWA heeft een handleiding gemaakt hiervoor. Laten we die toepassen en nader onderzoek in de praktijk doen. We moeten niet zomaar met aquathermie aan de gang gaan, maar ook niet niks doen vanwege gebrek aan ecologische monitoring.’
Governance Een ander belangrijk punt is de governance: wie krijgt welke rol en verantwoordelijkheid? Worden waterschappen ineens warmtebedrijven, of kunnen ze dat beter overlaten aan marktpartijen? Kraaij: ‘Dat zijn politiek gevoelige vragen, die geregeld moeten worden in de nieuwe Warmtewet. Die is er nog niet. In het samenspel tussen waterschappen, gemeenten, warmtebedrijven, woningbouwcorporaties en verenigingen van eigenaren zijn sturing en regie nodig. In de discussie hierover lijkt die rol vooral bij de gemeenten terecht te komen, maar dat moet uit de nieuwe wetgeving duidelijk worden.’ Niettemin verwacht Kraaij dat de komende jaren aquathermie volwassen wordt. ‘We gaan het op grote schaal ontwikkelen en er meer ervaring mee opdoen. Over 4 jaar is het echt rijp voor de markt.’
Hoornes Een van de projecten waarmee de technologie tot wasdom gaat komen, is in de wijk Hoornes in Katwijk, aan de Oude Rijn. Procesleider Katinka Schipper van het hoogheemraadschap van Rijnland is er enthousiast over. ‘We beginnen met 500 tot 700 woningen in Kalkoven, een deel van Hoornes. Een woningbouwcorporatie daar gaat appartementen verduurzamen en er zitten scholen die van het aardgasnet af willen.’ Er is, kortom, momentum. Maar overschakelen op een warmtenet gaat niet vanzelf, weet Schipper. ‘We hebben veel tijd gestoken in de communicatie met de bewoners van de wijk, want we wilden ze niet dwingen om voor een warmtenetaansluiting te kiezen. Ik heb onder andere meegedaan aan huis-aan-huisbezoeken om met huurders te praten. Je merkt dat zo’n 10 tot 20 procent van de mensen het prima vindt om over te stappen, eenzelfde percentage ziet er juist niets in en de meerderheid is wel geïnteresseerd maar dan mag het geen extra geld kosten en ze willen geen gedoe in huis.’ Met dat laatste valt het mee, want mensen kunnen hun bestaande radiatoren houden, alleen de cv-ketel wordt vervangen en ze moeten elektrisch gaan koken. Voor de kosten is er een vergoeding. Schipper: ‘Wie snel besluit, krijgt de aansluiting vergoed, plus een inductiekookplaat en pannenset.’
Dichte bebouwing Hoornes is volgens haar een uitstekende wijk om aquathermie uit te rollen. ‘De hele wijk telt 2700 woningen. Het is een wijk uit de jaren ’60 van de vorige eeuw, met veel sociale woningbouw, veel flats. Zo’n dichte bebouwing is voor het project gunstiger dan bijvoorbeeld een villawijk met vrijstaande huizen die ver uit elkaar staan, waardoor je voor minder afnemers meer leidingen nodig hebt. Het lijkt er nu op dat we voor het project in Hoornes genoeg deelnemers kunnen vinden. De kennis en ervaring die we opdoen, delen we met andere waterschappen. Er is veel interesse voor aquathermie, ook elders in het land.’
