Tekst Pieter Verbeek Beeld Dutch Water Authorities
Blue Deal in Mozambique
Aan waterbeschikbaarheid hangt een prijskaartje
Water in Mozambique is schaars. En lang niet iedereen betaalt voor het gebruik ervan. In het kader van de Blue Deal helpen Nederlandse waterschappen het waterschap ARA-Sul in Zuid-Mozambique om de effecten van watergebruik in kaart te brengen en het proces van heffingen te verbeteren. ARA-Sul zelf is inmiddels een radio- en tv-campagne gestart om inwoners op te roepen zich te registreren voor het gebruik van water.
Water is in Afrika geen vanzelfsprekendheid
Geen dure dijken of gemalen bouwen, maar juist lokale organisaties helpen met verbetering van bedrijfsvoering en beheer en onderhoud. Dat is de focus van het Blue Deal-programma, waarin de Nederlandse waterschappen sinds 2019 partnerschappen aangaan met buitenlandse waterbeheerders om te zorgen voor voldoende, schoon en veilig water. Van de zeventien partnerschappen in veertien landen is het partnerschap in Mozambique de grootste. Er zijn de afgelopen jaren pilots gedaan die zijn gericht op het tijdiger kunnen voorspellen van overstromingen en de bescherming daartegen, op maatregelen voor de verbetering van de waterkwaliteit, op het beter verdelen van beschikbaar water bij schaarste en op het verbeteren van de operationele plannen. Een van de waterschappen die actief is in Mozambique, is wetterskip Fryslân. Martin Bos is werkzaam bij het wetterskip en sinds 1 januari programmadirecteur van het partnerschap dat in het Afrikaanse land is gesloten. Een betere verdeling van het beschikbare water is daar enorm belangrijk, vertelt hij. De laatste droogte in Mozambique duurde 6 jaar. Tijden van schaarste komen regelmatig voor, vertelt ook Lizete Dias, Head of Water Resources Services van waterschap ARA-Sul in Zuid-Mozambique. ‘Het reservoir achter de Pequenos Libombos-stuwdam had 2 jaar geleden nog maar 20 procent van het normale waterniveau. Normaal gesproken bevat dit stuwmeer een voorraad water waar de regio 3 jaar mee vooruit moet kunnen. Dat kwam nu in gevaar. Het was een uitdaging voor ARA-Sul om het water te beheren voor steden als Maputo, Matola en Vila de Boane.’ Inmiddels is het watertekort weer aangevuld, door regens. Dias: ‘Maar duidelijk is dat we het waterbeheer beter moeten regelen. Daarom is het zo belangrijk om watervoorraden te monitoren.’
‘Tijden van schaarste komen regelmatig voor’
WEAP De introductie van het WEAP-model (Water Evaluation and Planning) heeft ARA-Sul daarbij geholpen. ‘Dit model brengt verschillende scenario’s in kaart van effecten van watergebruik en veranderingen in klimaat en hoe ARA-Sul daar het beste mee kan omgaan,’ legt Bos uit. Dias vult aan: ‘Het helpt ons begrijpen hoeveel water we hebben, en hoe we het kunnen verdelen. Nu proberen we dat te implementeren. Dit model geldt alleen voor oppervlaktewater. We hebben een ander model voor grondwater, waar IHE-Unesco momenteel ook aan werkt. We hebben een pilot lopen in Maputo, zodat we begrijpen hoeveel grondwater beschikbaar is voor verbruik.’
Betalen voor water Het oppervlaktewater wordt vooral voor landbouw en industrie gebruikt, het grondwater voor drinkwater. Maar er moet natuurlijk wel voor worden betaald. En dat gebeurt nu vaak niet, zegt Dias. ‘ARA-Sul geeft weliswaar vergunningen af aan bedrijven voor watergebruik, maar niet iedereen doet eraan mee.’ Daarom is in het partnerschap gekozen om ARA-Sul te helpen het proces van heffingen te verbeteren, vertelt Bos. ‘Het gaat daarbij vooral om landbouwbedrijven, die water nodig hebben voor hun irrigatie, of industrie die grondwater oppompt en vervuild water loost in rivieren. Hoe kun je ze daar financieel voor aanslaan? Op verzoek van de nationale overheid helpen we ook mee aan een studie om de juiste tarieven vast te stellen. Daar maken we goede voortgang mee. Verder denken we mee over een administratiesysteem eromheen. We helpen mee met de ontwikkeling van de modelleringstechniek die daarvoor nodig is.’ Samen met het Spaanse bedrijf iCarto heeft het partnerschap een administratiesysteem opgezet voor het maken en versturen van facturen voor het watergebruik. Bos: ‘Dit programma, genaamd SIRHA, brengt het gebruik van watervoorraden van ARA-Sul, en de twee andere waterschappen ARA Centro en ARA Norte, in kaart. Wij leiden een aantal medewerkers van ARA-Sul op, zodat zij zelf weer collega’s bij de andere twee waterschappen kunnen opleiden en de kennis zelf in huis hebben.’
‘Het waterbeheer moest beter worden geregeld’
Campagne Maar om facturen te sturen moeten gebruikers zich wel registreren. Daarom is ARA-Sul via televisie en radio een campagne gestart waarin het mensen oproept om zich te registreren. ‘Veel mensen gebruiken water zonder vergunning,’ legt Dias uit. In de eerste 3 maanden hebben honderden mensen zich aangemeld. Dias is er tevreden over. De campagne loopt nog tot eind maart. ‘We weten niet precies hoeveel mensen water gebruiken zonder vergunning, maar we willen wel weten hoeveel water we beschikbaar hebben en hoeveel mensen het kunnen gebruiken.’ De volgende stap is dat ARA-Sul boetes gaat uitdelen aan iedereen die water gebruikt zonder geregistreerd te zijn. ‘Maar zover is het nog niet,’ stelt Dias. ‘We blijven voorlopig mensen aanspreken om zelf naar ARA-Sul te komen om een vergunning te regelen.’
