Tekst Maurits van den Toorn Beeld Shutterstock

Waarom WARES?

Waterschappen draaien zich warm voor energietransitie

Onderzoeksprogramma WAter­beheer en Regionale Energie­Strategieën (WARES) heeft als doel om meer duidelijkheid te krijgen over de rol die de water­schappen bij de energie­transitie kunnen spelen: waar liggen de kansen en hoe zijn die te pakken? Ook besteedt WARES aandacht aan de specifieke eisen die water­beheer stelt. De plaatsing van wind­molens op een dijk of zonne­panelen op het water of de productie van biogas in een zuiveringsinstallatie mag immers de kerntaken van de water­schappen niet in gevaar brengen.

‘Het speerpunt van de waterschappen is het inzetten van onze assets - denk aan grond en biomassa - voor de opwekking van duurzame energie,’ vertelt Rafael Lazaroms, programmamanager WARES bij de Unie van Water­schappen. ‘De water­schappen wekken nu al 40 procent van de energie die ze gebruiken zelf op, de ambitie is dat ze in 2025 helemaal energieneutraal zijn.’ Daarnaast kan er door de waterschappen energie voor derden worden opgewekt, en op hun terrein door derden. WARES is geïnitieerd door de Unie van Waterschappen naar aanleiding van toezeggingen in het kader van het Klimaatakkoord; het ministerie van BZK heeft het gefinancierd. Een van de onderwerpen van onderzoek is aqua­thermie, het verwarmen van gebouwen door warmte uit oppervlakte­water of afvalwater te gebruiken.

‘Zitten we als waterschappen de markt niet in de weg?’

Inzicht in potentie In Nederland is dat nog een tamelijk nieuwe energiebron waarmee waar­schijnlijk zo’n 40 tot 50 procent van de gebouwde omgeving kan worden verwarmd. Veelbelovend dus, stelt Jacqueline Laumans, programma­coördinator WARES bij STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer), het kenniscentrum van waterschappen en provincies dat een groot deel van de onderzoeken aanstuurde. ‘We hebben een “viewer” gemaakt waarmee elke gemeente kan zien of er warmte is die kan worden gebruikt.’ Die viewer is 80.000 keer bekeken, de opvolger die vanuit onderzoeks­programma WarmingUP is ontwikkeld, zelfs 200.000 keer. Laumans: ‘Als die warmte er inderdaad is, zijn er een aantal zaken die je moet onderzoeken, zoals de transportafstand tot gebouwen en de mate waarin gebouwen zijn geïsoleerd. Afhankelijk van de uitkomsten daarvan kun je zien of aquathermie haalbaar is. De technische kennis hierover was er al, maar die hebben we met de viewer toegankelijker gemaakt.’

Koude lozingen Als aquathermie op grote schaal wordt toegepast, heeft dat gevolgen voor het waterbeheer, gaat Laumans verder. ‘Eigenlijk bezorgen die ons nog de meeste hoofdbrekens. Zo is het bijvoorbeeld lastiger om nitraat bij de rioolwater­zuivering uit kouder afvalwater te halen. En wat gebeurt er in het oppervlakte­water als daar koude lozingen op plaats vinden?’ ‘Enerzijds hebben we nu te maken met oppervlaktewater dat zo warm is dat er hittestress ontstaat, maar anderzijds moet het water niet te koud worden omdat sommige vissen dan niet meer gaan paaien. Wat we weten, hebben we beschikbaar gemaakt met een handreiking voor vergunningverlening. We weten nog weinig en daarom is het van belang lozingen goed te gaan monitoren om kennis op te bouwen.’

­De boer op? Nog een veelbelovend onderwerp is waterstof, in dit geval om elektriciteit op te slaan die bijvoorbeeld ’s nachts door windmolens wordt geproduceerd of op piekmomenten waarop het net de geproduceerde stroom niet kan verwerken. Rioolwater­zuiverings­installaties kunnen interessant zijn voor deze opwekking van groene waterstof. Lazaroms: ‘Bij elektrolyse komt veel warmte en zuurstof vrij die wij goed kunnen gebruiken in het zuiverings­proces. Waterstof is bovendien interessant als brandstof voor zwaar materieel dat niet op elektriciteit kan rijden.’ In het WARES-programma wordt specifiek gekeken naar de rol van de water­beheerders. Laumans: ‘Wacht je bijvoorbeeld af tot er vraag naar iets komt of ga je er actief mee de boer op? We hebben gekeken naar de governance: wat mogen we doen als water­beheerders? Zitten we als water­schappen de markt niet in de weg? Ons onderzoek biedt handvatten om te bepalen welke rol je kunt spelen als waterbeheerder en wat de conse­quenties daarvan zijn. Activiteiten vragen veel van je organisatie, je moet kennis opbouwen en tijd en energie steken in gesprekken met de omgeving.’

‘Er komen steeds nieuwe onderzoeks­vragen’

Budget Lazaroms haakt daarop aan: ‘Het is de vraag wat je als overheid kunt doen als je duurzame energie produceert en levert, en wat je overlaat aan marktpartijen. Er kan heel veel, maar we moeten goed kijken wat de regels zijn.’ Momenteel loopt er daarom een onderzoek hoe je als waterschap moet omgaan met het beschikbaar stellen van terreinen aan derden voor energieopwekking. ‘Het streven is dat zo veel mogelijk aan lokale partijen te doen, zoals energie­coörporaties, maar hoe regel je dat precies en hoe voorkom je dat die terreinen niet na een paar jaar alsnog in handen van een projectontwikkelaar komen? Een handreiking daarvoor is in de maak en er is een modelcontract opgesteld voor waterschappen en energie­coöperaties.’ Het onderzoeksprogramma is inmiddels afgelopen, eind november is er een bijeenkomst geweest waar de resultaten zijn gedeeld met gemeenten en andere partijen. Toch is het wat Lazaroms betreft niet het einde. ‘Ik zou graag een voortzetting zien, want er komen steeds weer nieuwe onderwerpen en dus ook steeds weer nieuwe onderzoeksvragen. Daar moeten we absoluut wat mee doen, maar daar is wel budget voor nodig.’

Gerelateerde artikelen

Deel dit artikel