Zon op water is in opmars. Niet zo vreemd in een waterrijk land als Nederland, waar de plaatsing van zonnepanelen op land al gauw op ruimtelijke problemen stuit. Waterschap Rivierenland heeft in 2019 en 2020 in Weurt een pilot uitgevoerd met zonnepanelen op water, INNOZOWA genaamd. Dat staat voor INNOvatieve ZOn-pv op WAter. Doel daarvan was om uit te vinden hoe de energietransitie en waterbeheerdoelen met elkaar te verbinden zijn.

Min of meer tegelijkertijd ontstond het initiatief om een paar kilometer verderop in Druten een commercieel zonnepark van 17 hectare te vestigen op een voormalige zandwinplas. Als commerciële toepassing van zon op water kennelijk al rendabel is, wat is er dan nog te onderzoeken? Bjorn Prudon, adviseur Energietransitie en innovatie bij waterschap Rivierenland, legt het uit: ‘Commerciële zonneparken worden vooral in diep water geplaatst, terwijl Rivierenland juist heeft gekeken naar zonnepanelen in ondiep water. Dat werkt ecologisch gezien heel anders, daar is veel meer plantengroei en van de effecten op het onderwaterleven wisten we nog heel weinig.’ De pilot diende onder meer om daarover meer te weten te komen, terwijl er ook inzicht kwam in praktische aspecten: belemmeren zonnepanelen niet het reguliere waterbeheer? Oftewel: kun je nog wel goed maaien en baggeren als er zonnepanelen liggen? Dat laatste is te regelen door de panelen verplaatsbaar te maken, maar de eerste uitkomsten van de pilot noemt Prudon voor wat betreft de ecologische aspecten 'zorgwekkend'. De panelen hebben een duidelijk effect op het zuurstofgehalte van het water, waardoor planten afsterven. ‘We moeten ons serieus afvragen of we dit wel willen,’ waarschuwt hij. Samen met het Nederlands Instituut voor Ecologie in Wageningen wil Rivierenland nu gaan kijken wat het effect van grotere opstellingen is.

‘Zonnepanelen op water leveren 30 procent meer op dan op land’

Koploper Deze kanttekeningen gelden voor panelen in ondiep water. Als het om diep water met veel minder plantengroei gaat, heeft zon op het water zeker toekomst, voorziet Prudon. ‘Je hebt geen of nauwelijks stakeholders, je hoeft geen landbouwers uit te kopen en gemeenten zien dit vaak ook wel zitten, want wat doe je verder met een zandwinplas? Bovendien moet er volgens de Regionale Energiestrategie groene stroom worden opgewekt.’ Bij zon op water gaat het al gauw om grote oppervlakken. Daardoor kan het, ondanks de hogere aanlegkosten, concurrerend zijn. ‘Uit ons onderzoek is gebleken dat het 30 procent meer oplevert dan zon op land. Dat compenseert de hogere aanlegkosten ruimschoots.’ Er is wel een nadeel: zandwinplassen liggen gewoonlijk niet in de buurt van de gebouwde omgeving. Waterbergingen juist wel, en dat maakt ze aantrekkelijk voor zon op water. ‘Daarop anticiperen we met ons onderzoek. Waterschap Rivierenland is daarmee koploper, de kennis die we opdoen is uiteraard voor alle waterschappen beschikbaar.’