Tekst Marjan van Wijngaarden Beeld ANP

Sturen op goed gedrag

Maak duurzame keuzes gemakkelijk 

‘Met klimaatneutraal in 2050 kunnen onze hersenen niks’

Inwoners en ook agrariërs willen zich best inspannen om de waterkwaliteit in Nederland te verbeteren. Maar als het erop aankomt, passen ze hun gedrag onvoldoende of zelfs helemaal niet aan. ‘Duurzame keuzes zouden logisch en gemakkelijk moeten zijn en de niet-duurzame juist lastig,’ zegt gedragspsycholoog Anjo Travaille. ‘In de praktijk is het helaas vaak andersom.’ 

Het waterbewustzijn onder Nederlanders is laag, blijkt uit onderzoek van de OESO uit 2014. Dat onderzoek is al even geleden, maar het is nog niet veel beter geworden, denkt Anjo Travaille. Volgens hem moeten we bewustzijn los zien van gedrag. ‘Je denkt misschien: als mensen zich bewust zijn van hoe belangrijk iets is, passen ze hun gedrag wel aan. Maar dat is niet zo.’

Eendjes Travaille is aanjager van de Community of Practice (CoP) Bewustzijn Waterkwaliteit van Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA). Daarmee ondersteunt STOWA de waterschappen bij het bevorderen van gewenst gedrag van burgers, boeren en bedrijven op het gebied van waterkwaliteit. ‘Iedereen weet dat vuurwerk zorgt voor een slechte luchtkwaliteit en dat het gevaarlijk is,’ geeft Travaille als voorbeeld. ‘Dus dat bewustzijn is er. Toch wordt er, behalve nu in coronatijd, nog net zoveel vuurwerk verkocht als vroeger. Bewustzijn maakt dus niet altijd iets uit. We moeten sturen op gedrag.’ Maar ja, hoe doe je dat? Hij gaat verder: ‘Ik herinner me een foto waarop ik als vijfjarige met mijn moeder de eendjes brood voer. Nu weten we dat eendjes voeren slecht is voor de waterkwaliteit. De voedselrijkheid in het water wordt groter, waardoor de algengroei toeneemt. Het is lastig om mensen te laten stoppen met eendjes voeren door ze te vertellen dat het slecht is voor de waterkwaliteit. Je kunt wel zoeken naar een alternatief: is er iets wat eenden lekkerder vinden en minder slecht is dan brood? Je kunt ook uitzoeken waarom mensen eenden voeren. Ze vinden het misschien zonde om oud brood weg te gooien en voeren het dus maar aan de eenden. Maar als ze het brood ergens kunnen inleveren waar het verwerkt wordt tot een nieuw product, zijn ze wellicht wel bereid om hun gedrag aan te passen.’

Plantjes voor tegels Als gedragspsycholoog weet Travaille dat mensen vooral keuzes maken gericht op de korte termijn. ‘We moeten in 2050 klimaatneutraal zijn, is landelijk afgesproken. Maar dat zegt mensen niets. Het is te abstract; onze hersenen kunnen daar niets mee. De noordpool smelt en de ijsberen zitten in de problemen? Dat is te ver weg. Onze hersenen zijn niet zo geschikt om het klimaatprobleem op te lossen. Om het gedrag van mensen te beïnvloeden, moet je duurzame handelingen vertalen in iets wat hunzelf op korte termijn emotioneel iets oplevert.’ Timing is daarbij belangrijk. ‘Door corona zijn mensen veel met hun tuin bezig. Nu vakanties ingewikkeld zijn, willen ze van hun tuin genieten. Dit is dus het moment om mensen te motiveren om tegels uit hun tuin te vervangen door groen. Maak het zo gemakkelijk mogelijk. Organiseer bijvoorbeeld een recyclestation waar mensen plantjes krijgen als ze tegels inleveren.’ Naast timing is het ook belangrijk om zaken eenvoudig te maken. ‘Ik zag laatst een advertentie van een waterschap dat zijn inwoners opriep om de regenpijp af te koppelen omdat het klimaat verandert. Toen ik er naderhand naar vroeg, bleek dat daar niemand op had gereageerd. Dat begrijp ik wel. Het afkoppelen van water is ingewikkeld; mensen zien daar tegenop. Maar als bijvoorbeeld de riolering in de wijk toch al wordt aangepakt, kun je dat moment aangrijpen en mensen daadwerkelijk helpen met het afkoppelen.’

Om het gedrag van mensen te beïnvloeden moet je zorgen dat duurzaam handelen hen op korte termijn emotioneel iets oplevert

Agrariërs Volgens Travaille zijn niet alleen inwoners maar ook de agrariërs een belangrijke doelgroep als het gaat om gedrag rond waterkwaliteit. ‘Neem het voorbeeld van zones rond sloten waarin niet met bestrijdingsmiddelen mag worden gespoten. Je kunt als waterschapper met je stropdas best aan een boer vertellen hoe de bestrijdingsmiddelen gebruikt moeten worden. Maar wat beter werkt, is als boeren hun collega-boeren demonstreren hoe ze het anders kunnen aanpakken.’ ‘Hoe meer mensen op je lijken, hoe eerder je openstaat voor hun verhaal. Maak daar gebruik van. En probeer met je voorstel aan te sluiten bij het verdienmodel van de agrariër. Als het voor een boer financieel positief is om het watersysteem schoon te houden, zal hij of zij dat eerder doen.’ Eigenlijk is het heel simpel, zegt Travaille. ‘Mensen willen vaak wel, als het ze maar niet te moeilijk wordt gemaakt. Het moet gemakkelijk zijn om te kiezen voor een goede waterkwaliteit. Dat geldt ook breder in onze maatschappij. Duurzame keuzes zouden logisch en gemakkelijk moeten zijn en de niet-duurzame keuzes juist lastig. In de praktijk is het nu helaas vaak andersom.’ 

Meer weten? Ga naar de website Bewustzijnwaterkwaliteit.nl.

Bewustzijn Waterkwaliteit De Community of Practice (CoP) Bewustzijn Waterkwaliteit van STOWA deelt slimme oplossingen om de waterkwaliteit te verbeteren door slim in te spelen op wat burgers, boeren, bedrijven, tuinders en overheden echt motiveert. Dat doen ze in themabijeenkomsten, met een LinkedIn-pagina en met een website met tientallen praktijkvoorbeelden. Zo kunnen waterschappers leren van andere waterschappers. Daarnaast wordt er gewerkt aan een nieuw platform. Daar vind je waterschappers met veel praktijkkennis die andere waterschappers kunnen helpen met de implementatie van projecten rond het stimuleren van gewenst gedrag. Anjo Travaille is contactpersoon vanuit STOWA voor deze CoP. Hij is adviseur gedragsbeïnvloeding en duurzaamheid en heeft een eigen bedrijf: Bovenkamers. Daarnaast is hij lid van het Algemeen Bestuur van het hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden namens de Partij voor de Dieren.

image

Gerelateerde artikelen

Deel dit artikel