Tekst Bas Nieuwenhuijsen
Beeld FAAM architects
Bouwen aan betere wereld begint klein
Waterschap al in ontwerpfase aan tafel
Een waterschap dat helpt een woongebouw te ontwerpen? In Boxtel gebeurt het. Op het terrein van De Kleine Aarde werkt De Dommel samen met woonstichting JOOST, bouwer Heijmans en FAAM architects aan een appartementencomplex dat nagenoeg autarkisch is, energie levert en alleen een noodaansluiting krijgt op de gewone riolering.
De Kleine Aarde werd in 1972 opgezet door “wereldverbeteraar” Sietz Leeflang als centrum voor het ontwikkelen van nieuwe inzichten en technieken om duurzaam om te gaan met voedsel, water en energie. Door financiële problemen ging het centrum in 2011 dicht, maar sinds 2017 werken onder andere waterschap De Dommel, JOOST en Heijmans aan nieuwe initiatieven die passen bij het oorspronkelijke gedachtegoed. Eén daarvan is de ontwikkeling van sociale woningbouw in de vorm van een experimenteel gebouw, met 22 compacte woningen. Het project is een proeftuin waarin wordt onderzocht welke toegepaste technieken geschikt zijn om breder in te zetten. Uitgangspunt is het comfort en gemak voor de toekomstige bewoners. ‘Het gebouw wordt uitgevoerd in hout, cross laminated timber,’ vertelt Niels Vader, nieuwbouwontwikkelaar bij JOOST. ‘Op het dak komen zonnecellen, en met vloerverwarming die tussen de eenheden van ongeveer 50 vierkante meter volledig verbonden is, zijn de woningen efficiënt te stoken tot een basistemperatuur van 18 graden Celsius. De woningen krijgen geen eigen wasmachineaansluiting, die komt in een gezamenlijke wasruimte.’
‘Dat De Dommel aan tafel zit met architecten en bouwers is heel bijzonder’
Het bouwproject is een proeftuin waarin wordt onderzocht welke toegepaste technieken geschikt zijn om breder in te zetten
Vacuümriolering
Innovatietechnoloog Alexandra Deeke is namens waterschap De Dommel bij het bouwproject betrokken. ‘Een van de doelen is dat de bewoners minder drinkwater verbruiken,’ vertelt ze. ‘Dat bereiken we onder meer dankzij vacuümriolering en het opvangen van hemelwater, bijvoorbeeld voor gebruik in gezamenlijke wasmachines.’ Bovendien zal afvalwater gescheiden worden ingezameld en efficiënter worden verwerkt. Deeke: ‘Er komen twee stromen: een grijze, voor bijvoorbeeld de douche en vaatwasser, en een zwarte voor het toilet. De grijze stroom blijft op het terrein van De Kleine Aarde en vloeit in een helofyten-filtersysteem. De zwarte waterstroom wordt met behulp van een vacuümriolering in de woning ingezameld. Daardoor verbruik je minder water per toiletspoeling en zorg je ervoor dat de stroom uit het toilet veel geconcentreerder is. Gezien de kleinschaligheid van het project komt er ook een noodaansluiting op het riool.’
Regeneratief ontwerpen
‘Minder waterverbruik is één van de aspecten waarop we ons focussen,’ vertelt Niels Struijcken, projectleider bij Heijmans. ‘De andere zijn: materialen, ecologie en energie. Ook proberen we de bewoners bewuster om te laten gaan met afval, mobiliteit en voedsel. Wij willen de makers zijn van een gezonde leefomgeving.’ Bij De Kleine Aarde gaat het om zogenoemd regeneratief ontwerpen in de meest extreme vorm, aldus Marlies Zuidam, medeoprichter van FAAM architects. ‘Uitgangspunt is tegenwoordig vaak CO2-reductie, maar beter is het om het probleem aan de basis aan te pakken. We streven ernaar om het gebouw zodanig in zijn omgeving in te passen dat de bestaande ecologische kwaliteit wordt verbeterd.’
Aandacht voor water
Duurzaamheid wordt inmiddels bij alle bouwprojecten meegenomen. ‘Maar aandacht voor water ontbreekt,’ zegt Deeke. ‘Als die er al is, worden wij pas na de ontwerpfase benaderd. Helaas is er dan meestal niet veel meer mogelijk.’ Dat De Dommel aan de ontwerptafel zit met architecten en bouwers is dus heel bijzonder. Deeke: ‘Daardoor is het gemakkelijker om aandacht voor “water” te vragen en ontstaat er bewustwording bij de andere betrokken partners. In dat opzicht is De Kleine Aarde voor ons een test voor de toekomst.’