Tekst Harmke Berghuis
Beeld Shutterstock
Programma Lumbricus
Ode aan de regenworm
Gewoel zorgt voor gezonde bodem
Wormen zijn de collega’s van de waterschappen. Met miljoenen tegelijk zorgen zij dat de bodem water op kan nemen bij wateroverlast en vast kan houden bij droogte. Reden genoeg om er een kennisprogramma naar te vernoemen. Maar de deelnemers aan Lumbricus kijken verder dan alleen wormen. Het programma omvat het hele watersysteem.
Midden op een enorm uitgestrekt weiland bij het Overijsselse dorpje Stegeren staat een aparte constructie langs het water. Er staan twee zonnepanelen en een dikke buis die boven de grond uitsteekt. In die buis zit weer een kleinere buis; in de ene buis staat het water hoog, in de andere een stuk lager. Ook staan er twee camera’s, allebei gericht op een helft van het grasveld. Onder de ene helft van het weiland liggen buizen voor zogenaamde peilgestuurde drainage, zodat het land in droge periodes van water kan worden voorzien. Met de andere helft van het weiland is niks gedaan. De camera’s registreren: waar groeit het gras het best?
In een weiland verderop steken 23 ijzeren cilinders uit de grond. Het weiland is van Evert Kremer (bekijk het filmpje waarin hij en de andere boeren zich voorstellen). In totaal bezit hij zo’n 60 hectare, maar op dit stuk wilden de gewassen nooit goed groeien en als er regen viel nam de grond het water slecht op. Nu zitten er honderden regenwormen in de cilinders op zijn land. Kunnen zij helpen om de bodem weer gezond te maken?
‘Kunnen wormen helpen het land van boer Kremer gezond te maken?’
Proeftuinen
Het zijn twee voorbeelden van proeven die gedaan worden in de proeftuinen van Programma Lumbricus, een kennisprogramma waarin de waterschappen Aa en Maas en Vechtstromen samenwerken met boeren en onderzoeksinstellingen aan oplossingen voor klimaatverandering en weersextremen. ‘We werken aan een klimaatrobuust watersysteem voor de hoge zandgronden,’ vertelt proeftuincoördinator Wim Wassink van waterschap Vechtstromen. Programma Lumbricus kent vier pijlers: Bewuste Bodem, Wellend Water, Boeiende Beekdalen en Goede Governance. Op die manier omvat het programma het hele watersysteem en de interactie tussen de verschillende compartimenten: bodem, grondwater en oppervlaktewater.’
De effecten van de proeven worden allemaal precies gemonitord. Ook wat de wormen doen in de buizen op de landbouwgrond van boer Kremer. Maar waarom wormen? Regenwormen zijn als het ware de collega’s van de waterschappen. Hun gewoel zorgt dat de bodem regenwater beter opneemt en beter opslaat. Zo dragen ze bij aan het voorkomen van wateroverlast en droogte. Geen toeval dus dat strategisch adviseur Bas Worm, bedenker van Lumbricus, het programma vernoemde naar zijn naamgenoot: Lumbricus is Latijn voor regenworm. Ook boer Kremer benadrukt de rol die een gezonde bodem kan spelen binnen het watersysteem: ‘Je kunt miljoenen investeren in opvanggebieden om water vast te houden voor droge periodes, maar als alle landbouwgronden een paar procent meer water vasthouden is dat stukken efficiënter.’
‘2020 is het jaar van de waarheid’
Bezoek uit Egypte
Een paar honderd meter van Kremers weiland vandaan werkt waterschap Vechtstromen aan nog een proef in het kader van Lumbricus. Het waterschap heeft hier een nevengeul aangelegd langs de Overijsselse Vecht. Wassink: ‘Ecologisch doet de nevengeul het heel goed, daarom willen we hem nog een paar kilometer verlengen.’ Zo moet dit project bijdragen aan het behalen van de natuurdoelen van de Kaderrichtlijn Water.
De nevengeul wordt stroomopwaarts uitgebreid. Het lagergelegen deel van de nevengeul is nu erg diep, maar het idee is dat de rivier daar zelf zand af gaat zetten. Het is een soort oostelijke zandmotor. Het waterschap is gewend om met grote graafmachines aan de slag te gaan, maar nu laat het de rivier zelf het werk doen. Dat leidt ook tot een meer natuurlijk evenwicht.
Programma Lumbricus krijgt een hoop aandacht uit binnen- en buitenland. Wassink: ‘Zo zijn ze uit Egypte op bezoek geweest bij het project met de nevengeul. Ze willen met de Nijl ook zoiets gaan doen.’
Waarheid
Terug naar de samenhang met de andere proeven. Als door aanzanding het beekdal bijvoorbeeld minder diep wordt, heeft dat ook effect op de grondwaterstanden in het gebied Stegeren. Alles haakt op elkaar in. Wassink: ‘Daarom nemen we die volledige samenhang mee in onze onderzoeken binnen Programma Lumbricus.’
Eind 2020 moeten alle resultaten van de proeven worden samengebracht. Het is het jaar van de waarheid. Ook boer Kremer is benieuwd naar de resultaten. Voor de wormen lijkt het veelbelovend. Kremer: ‘Tijdens de droge zomer was de grond stukken vochtiger op de plekken waar cilinders met wormen zaten. Als dit experiment werkt, biedt het een perspectief voor een grootschaliger aanpak.’
Ga voor meer informatie naar de website programmalumbricus.nl. Benieuwd naar hoe de praktijk eruitziet? Bekijk dit filmpje van RTV Oost. Over de resultaten van Programma Lumbricus wordt in het voorjaar van 2021 een symposium georganiseerd.
