Tekst Katinka Regtien
Beeld Waterschap Vallei en Veluwe
Nieuw waterdenken
BOVI2050: samen water vast- en schoonhouden
De Omgevingswet verplicht gemeenten, provincies en het rijk om omgevingsvisies op te stellen. Die verplichting geldt niet voor waterschappen. Waterschap Vallei en Veluwe besloot wél een eigen visie te schrijven. Afgelopen jaar kwam de Blauwe Omgevingsvisie 2050 (BOVI2050) uit, waarin geheel volgens de geest van de Omgevingswet wordt gezocht naar maximale samenhang en samenwerking om bijvoorbeeld droogte het hoofd te bieden.
‘De grote transities die momenteel plaatsvinden, kun je niet meer los zien van de taken van de waterschappen,’ vertelt dijkgraaf Tanja Klip-Martin van waterschap Vallei en Veluwe. ‘Of het nu gaat om de energietransitie, de circulaire economie, klimaatadaptatie of de transitie van de landbouw, je komt eigenlijk altijd bij water terecht. Waterschappen ontkomen er dus niet aan om integraal te denken, zoals de Omgevingswet voorschrijft. Eigenlijk zijn we al niet anders gewend. Met de BOVI willen we laten zien wat al deze ontwikkelingen voor water betekenen en vooral wat voor kansen ze bieden. Water is een ordenend principe van de ruimtelijke inrichting.’
Visitekaartje
De BOVI2050 is voor waterschap Vallei en Veluwe niet alleen een visie, het is ook een visitekaartje. Daarmee nodigt het waterschap gemeenten en provincies uit om de BOVI2050 te gebruiken als inspiratiebron voor hun eigen omgevingsvisies, -plannen en waterprogramma’s, en (deels) te incorporeren. Hendrieke Rossingh is beleidsadviseur Klimaatadaptatie en biodiversiteit bij de gemeente Apeldoorn. ‘Het mooie aan de BOVI vind ik dat deze op het niveau van doelen is geschreven. Ze hangen samen met de ontwikkelingen om ons heen en zijn daardoor heel herkenbaar. We hebben deze doelen met elkaar geformuleerd en onderschreven. De doelen geven richting en bieden ruimte om er een eigen invulling aan te geven. Zo nemen we uitgangspunten van de BOVI, zoals klimaatadaptatie en meer biodiversiteit, mee in onze eigen omgevingsvisie en ons Masterplan Binnenstad.’
‘Ik zie veel raakvlakken met onze eigen omgevingsvisie Gaaf Gelderland,’ vult Mark Kemperman aan. Hij is kwartiermaker Klimaatadaptatie bij de provincie Gelderland. ‘Open samenwerken, over grenzen heen denken en nieuwsgierig zijn naar de ideeën en belangen van anderen is essentieel om stappen vooruit te kunnen zetten. Daarom is het zo goed dat de BOVI uitnodigt om zaken samen te onderzoeken.’
‘Waterschappen ontkomen er niet aan om integraal te werken’
Omgevingsvisie
Een omgevingsvisie is een strategische visie voor de lange termijn die betrekking heeft op alle terreinen van de leefomgeving. Die visie gaat in op de samenhang tussen ruimte, water, milieu, natuur, landschap, verkeer en vervoer, infrastructuur en cultureel erfgoed.
Water vasthouden
‘In de BOVI verkennen we wat de mogelijkheden zijn en hoe je verschillende doelen en oplossingsrichtingen aan elkaar kunt verbinden,’ gaat Klip-Martin verder. ‘We nemen bij alles wat we doen de ondergrond mee. 3D kijken, noemen we dat. Verder bekijken we het watersysteem van bron tot monding. En we houden geen strenge scheiding meer aan tussen het stedelijk en landelijk gebied. Het landelijk gebied kan bijvoorbeeld oplossingen bieden voor het opvangen van water bij wateroverlast in het stedelijk gebied. Of er kan tijdelijk water geborgen worden om in tijden van droogte in het gebouwde gebied te gebruiken. We komen uit een tijd waarin we het teveel aan water voornamelijk afvoerden. Nu moeten we het teveel aan water juist vasthouden, zodat we het kunnen gebruiken in perioden van droogte.’
De dijkgraaf pakt de visiekaart, die los achterin de BOVI2050 zit, erbij en vouwt hem uit. ‘Kijk, hier onder de Veluwe zit een grote zoetwaterbel. Naast het IJsselmeer is dat de tweede, grote zoetwaterlong van Nederland. Omdat het een strategische voorraad zoetwater is, moet er bij de winning zorgvuldig te werk worden gegaan. Drinkwaterbedrijf Vitens pompt water uit het Apeldoorns Kanaal. Dit wordt hoog op de Veluwe geïnfiltreerd in infiltratiebekkens en vervolgens weer teruggewonnen, met minimale belasting van het grondwater. Maar door de druk van het dikke zandpakket van de Veluwe sijpelt er ook grondwater weg. Als je bijvoorbeeld naar zestiende-eeuwse kaarten kijkt, dan zie je dat er een strook van moeras en veenachtige grond rondom de Veluwe ligt. Als je die weer terug zou brengen, dan krijg je tegendruk en dan kun je dat wegsijpelen tegenhouden.’
Drinkwater
Op het moment dat je integraal gaat denken en werken, ga je over de grenzen van je eigen beheergebied en primaire taken. Bij het waterschap spreekt men daarom van grensontkennend samenwerken. Klip-Martin: ‘Het schone grondwater van de Veluwe komt, door de druk van de Veluwse zandbult en de tegendruk van de randmeren, ook in Flevoland als kwel naar boven. Daar wordt het zo snel mogelijk weggepompt in het IJsselmeer, maar eigenlijk zou dat kraakheldere water een prachtige basis voor drinkwater kunnen zijn. Inmiddels hebben we hier met Vitens over gesproken en ik hoorde dat ook de provincie Gelderland geïnteresseerd is.’
Dat bevestigt Koen te Velde, coördinator bij het programma Water van de provincie Gelderland. ‘Het idee om het schone grondwater van de Veluwe, dat als kwel in Flevoland naar boven komt, in te zetten voor drinkwater is interessant. De provincie Gelderland zoekt naar aanvullende voorraden drinkwater om ook in de toekomst aan de vraag te kunnen voldoen. Dit water hoeft nauwelijks gezuiverd te worden en de effecten op de omgeving zijn zeer beperkt. We zetten de Veluwe als het ware in als wateraccu.’
‘We zetten de Veluwe in als wateraccu ’
Vooruitkijken Klip-Martin: ‘Ik vind het belangrijk dat ons waterschap innovatief is en nieuwe technieken uitprobeert, en dat het denken niet stilstaat. Met de BOVI hebben we echt de moed gehad om ver vooruit te kijken. Hoe zou het kunnen zijn? En wat zou je nu al kunnen doen?’ ‘Een ander, mooi voorbeeld is De Waterfabriek in Wilp. Dat is een innovatief zuiveringsconcept waar kraakhelder water wordt gemaakt uit afvalwater om zoetwatertekort tegen te gaan, met positieve effecten voor de leefomgeving. Daarmee hebben we de innovatieprijs van Koninklijke NLingenieurs gewonnen, De Vernufteling. Ja, ik ben er echt heel trots op dat we onze nek durven uit te steken en de grenzen opzoeken. En niet alleen daarover praten, maar het vervolgens ook doen.’