Tekst Bas Nieuwenhuijsen Beeld Mireille Noorlander/Unie van Waterschappen
Hoe is het de eerdere winnaars vergaan?
Waterinnovatieprijs… en dan?
Het roterend duikerschot, de AdOx-technologie voor het verwijderen van medicijnresten, de Energiedamwand en de Nationale Rioolwater Surveillance (ook bekend als Big Brown Data) sleepten in 2021 de Waterinnovatieprijs in hun categorie in de wacht. Hoe staat het er 2 jaar later mee? Hebben de ontwikkelaars hun succes kunnen verzilveren?
Ring op duiker
Lumineus idee van Walter van Gerwen van waterschap De Dommel: een draaibaar halfrond schot dat je gemakkelijk in de opening van een duiker kunt plaatsen, waardoor je water kunt vasthouden. ‘Je kunt het water dus langer in de sloot houden, op de plek waar jij dat wilt,’ zegt Van Gerwen. ‘Goed voor de grondwaterstand en boeren kunnen langer wachten met beregenen als het droog is en het water na het beregenen vasthouden.’ Het schot is specifiek bedoeld voor kleine watergangen. ‘De haarvaten van het watersysteem,’ zegt Van Gerwens collega Ilja Frenken. ‘In de nieuwe versie is het alleen nog een ring die je op de duiker kunt schroeven. Eerst zat er een sok aan, maar de duikers blijken allemaal net niet een standaard diameter te hebben, dus dat paste niet altijd goed.’ Hoeveel schotten er inmiddels zijn geplaatst, weten ze niet precies. Frenken: ‘Wij verstrekken ze gratis, in ons gebied zijn er enkele tientallen geplaatst. Andere waterschappen hebben ook belangstelling, het verspreidt zich als een olievlek.’
Zeoliet
De AdOx-technologie voor het zuiveren van medicijnresten uit afvalwater maakt gebruik van zeolieten in de vorm van korrels met poriën: het afvalwater loopt erlangs, medicijnresten hechten zich aan het materiaal en worden, na verzadiging, met behulp van ozon afgebroken, waarna de zeolieten opnieuw gebruikt kunnen worden. Dr. ir. Luuk Rietveld, hoogleraar Drinking Water & Urban Water Cycle Technology aan de TU Delft, meldt nieuwe ontwikkelingen. ‘Laboratoriumproeven lieten al zien dat het werkt. We hebben vervolgens een proef gedaan op grotere schaal, met een installatie bij een rwzi van het hoogheemraadschap van Rijnland. Daar bleek het ook goed te werken: we halen de richtlijn voor het percentage medicijnresten dat je uit afvalwater moet verwijderen. We denken dat het nog beter kan: minder ozon en energie gebruiken, de regeneratie van de zeolieten optimaliseren, andere zeolieten benutten. We willen ook het proces verbeteren: snellere adsorptie van een breder spectrum aan stoffen. We doen verder nu een studie om te kijken of we deze technologie naar de markt kunnen brengen.’
Energie uit water
‘Nederland telt ongeveer 2000 kilometer aan kademuren,’ zegt Korneel de Jong (CRUX Engineering en Energiedamwand Nederland BV). ‘Zo’n 800 tot 900 kilometer daarvan zijn stalen damwanden die in direct contact met water staan. Die kun je gebruiken om energie uit dat water te winnen.’ Dat gaat relatief eenvoudig: je voorziet de damwand van lussen waar een mengsel van water en glycol door stroomt naar een warmtepomp, die je gebruikt om bijvoorbeeld woningen mee te verwarmen. Zo verandert de kademuur in een grote warmtewisselaar. ‘Ook als de damwand niet bij woningen in de buurt ligt, kun je dit systeem gebruiken om bijvoorbeeld wegen en bruggen ijsvrij te houden in de winter of te koelen in de zomer.’ Sinds de prijsuitreiking is een aantal pilots gestart om de Energiedamwand verder te ontwikkelen. ‘Zo doen we in Almere een test op grote schaal, op een locatie waar woningen komen naast een nieuw te bouwen haven. In de haven van Scheveningen onderzoeken we de invloed van getijden, zout water en aangroei van bijvoorbeeld algen op de energieopbrengst. In The Green Village Delft, een testlocatie op de campus van de TU Delft onderzoeken we de Energiedamwand in combinatie met duurzame bouwsystemen en in Maarssen verzamelen we praktijkgegevens bij drie vrijstaande huizen. In Enkhuizen draait het systeem al enkele jaren en breiden we monitoring uit om extra data te verzamelen.’ Duidelijk is inmiddels al dat de diepte van het water belangrijk is: hoe dieper het water, hoe meer energie je eruit kunt halen.
Big Brown Data
Eigenlijk heet het de Nationale Rioolwater Surveillance, maar Big Brown Data klinkt beter, vinden Imke Leenen (H2Oké Water & Gezondheid Advies) en Ruud van Esch (Unie van Waterschappen). Tijdens de coronapandemie was het belangrijk te weten waar het virus de kop opstak. Analyse van monsters van rioolwater bracht de verspreiding van het virus scherp in beeld. ‘De medewerkers van de waterlaboratoria die toen dagelijks monsters moesten nemen, hebben belangrijk werk gedaan,’ zegt Van Esch waarderend. ‘We hebben in die periode geleerd hoe we dit soort onderzoek moeten doen,’ vult Leenen aan. ‘Zo zijn we voorbereid voor het geval het weer nodig is.’ Maar je kunt rioolwater op veel meer dan alleen een virus onderzoeken. Leenen: ‘Er zijn en worden nog pilots gedaan. Onderzoeken naar bijvoorbeeld drugsgebruik, de verspreiding van mazelen en influenza, het RS-virus, polio, ritalingebruik en antibioticaresistentie.’ Aan onderzoeken zit altijd een ethische kant, benadrukken ze. Van Esch: ‘Wij zijn justitie niet en er is bijvoorbeeld het kader van de AVG. We kunnen landelijk kijken, maar ook inzoomen tot op straatniveau. Dan moet je wel oppassen dat je resultaten niet stigmatiserend zijn.’ Dus is er een toetsingscommissie ingesteld. Dat neemt niet weg dat de potentie van onderzoek aan rioolwater enorm is. Leenen: ‘Het gaat niet alleen om gezondheid, maar ook om de waterkwaliteit, je kunt testen op PFAS en andere stoffen. Dit speelt ook internationaal, binnen de EU bijvoorbeeld.’