Tekst Maurits van den Toorn Beeld Guus Schoonewille en Daniël Hartog
Innoveren is leren, uitdagen en inspireren
Waterschappen, kijk meer naar buiten
Hoewel waterschappen bekendstaan als degelijk en betrouwbaar, beschikken ze over een hoop innovatiekracht. Daarbij gaat het niet alleen over techniek, maar ook om creatieve oplossingen en maatschappelijk innoveren. Maar er kan meer gebeuren, zeggen Luzette Kroon en Annemieke Nijhof. Zoals de verbinding zoeken met buiten, met jongeren, het onderwijs en beleidsmakers.
Luzette Kroon: ‘Innovaties ontstaan vaak op de werkvloer’
‘Natuurlijk is innoveren belangrijk. We zoeken altijd naar manieren voor beter en duurzamer waterbeheer. Bedenk dat al onze assets ook ooit innovaties zijn geweest,’ stelt Luzette Kroon, dijkgraaf van wetterskip Fryslân. ‘We hebben lange tijd vooral versneld en vergroot wat we hadden, maar innovaties worden steeds belangrijker: het moet slimmer. Denk aan grondstoffen uit afvalstoffen van rioolzuiveringen maken.’
‘Moet de watersector als oliemannetje problemen blijven fiksen?’
Fouten maken mag Toch is innoveren niet zo vanzelfsprekend als het soms lijkt, waarschuwt Annemieke Nijhof, algemeen directeur van Deltares en juryvoorzitter van de Waterinnovatieprijs. ‘In de watersector ligt de nadruk op degelijkheid, op “zeker weten”. Dat is niet de beste achtergrond voor innovatie en trial and error. Bovendien willen we niet met belastinggeld stunten. De sector is kortom tamelijk behoudend: we staan voor het goede en hebben als dominante waarde: geen fouten maken. De Waterinnovatieprijs is daarom des te belangrijker om de spotlights te zetten op mensen die innoveren in een cultuur waarin dat soms best lastig is. Het is goed dat de waterschappen dat beseffen.’ Desondanks is er in de sector voldoende innovatiekracht, vindt Kroon. De waterschappen werken op dat gebied goed samen met elkaar, maar ook met bedrijven en de wetenschap. ‘We bieden in de organisatie ruimte aan studieonderzoeken, maar daarnaast zouden we als waterschappen het ook meer aan moeten durven om launching customer te zijn als een bedrijf iets heeft ontwikkeld.’
Belemmeringen Samenwerking is om meer redenen van belang. Je voorkomt ermee dat alle 21 waterschappen zelf dingen proberen te ontdekken. Ook heb je samen meer mogelijkheden om belemmeringen voor innovatie weg te nemen. Kroon noemt als voorbeeld van zo’n belemmering het project Groene Dijk in Friesland en Zeeland. ‘We willen op dijken daar een groene grasmat in plaats van een basalten bekleding gebruiken, die iets verder het water inloopt, maar dat strookt niet met de Natura 2000-wetgeving. Of denk aan het maken van grondstoffen zoals struviet uit afval: daarvoor moet de afvalstatus van het materiaal af.’ Er zijn wel grenzen aan de mogelijkheden, waarschuwt Kroon: ‘We verlangen in de huidige tijd heel veel van onze mensen. We maken verschillende transities door, zoals digitalisering en integraal werken en we willen daarnaast ook ruimte bieden voor creatieve processen. Innovaties ontstaan immers vaak op de werkvloer. Maar je moet er wel tijd voor hebben. Het is lastig om focus te hebben. De budgetten en de hoeveelheid tijd zijn niet onbeperkt. Desondanks pleit ik voor een brede blik, waarbij we ook naar ervaringen in het buitenland kijken. Ook daar zuiveren ze afvalwater en is er een grondstoffendiscussie.’
Vermaatschappelijking Nijhof: ‘Innoveren is meer dan alleen techniek. Het gaat om creatieve oplossingen, zoals het genoemde project om ander gras en bloemrijke mengsels te gebruiken voor het versterken van de dijkbedekking.’ De rol en positie van water in de maatschappij veranderen, de maatschappelijke aspecten van waterbeheer nemen toe. ‘We moeten ons afvragen of wij van de watersector als een soort oliemannetjes problemen altijd blijven fiksen of dat we duidelijk moeten maken dat niet altijd alles en overal kan in het grotendeels door ons geschapen land. Die emancipatie van het waterbeleid – durven begrenzen, niet alleen uitvoeren maar ook onderhandelen over wat wel en niet kan – is in maatschappelijk opzicht een innovatie.’ De sector is zich gaan realiseren dat er buiten het vakgebied ook mensen met gezond verstand zijn van wiens creativiteit je gebruik kunt maken. Nijhof: ‘Dat heeft heel goed gewerkt bij Ruimte voor de Rivier, buitenstaanders kwamen met oplossingen waar we zelf niet aan hadden gedacht. We moeten daarom vaker mensen buiten de professionele wereld opzoeken.’
Annemieke Nijhof: ‘Het is belangrijk om de spotlights te zetten op mensen die innoveren in een cultuur waarin dat soms best lastig is’
‘Werk aan bewustwording, zo krijg je draagvlak en meer begrip voor maatregelen’
Visualiseren Ook bij de Waterinnovatieprijs is aan de inzendingen in de afgelopen jaren de vermaatschappelijking van de watersector te zien. Waterschappen betrekken steeds meer mensen van buiten bij hun werk, bijvoorbeeld door inwoners met een meetpunt in hun tuin te vragen de waterstanden te melden, of door de ontwikkeling van een app voor sportvissers die daarmee kunnen melden als ze iets opvallends zien en als early warning fungeren. Er kan nog meer worden gedaan, vindt Nijhof: ‘We kunnen onze kennis duidelijker presenteren aan beleidsmakers en burgers door de informatie beter te visualiseren. En we zoeken verbinding met het onderwijs en met jongeren om aantrekkelijk te zijn als werkkring. Wat betreft dat laatste geldt ook dat er op het gebied van diversiteit en inclusie nog heel wat kan verbeteren; de watersector is nog steeds in alle opzichten heel Hollands. Daardoor laten we heel veel talent liggen.’ Met de huidige krappe arbeidsmarkt en een verouderend personeelsbestand is dat van groot belang. Ook Kroon benadrukt het belang van meer naar “buiten kijken”. ‘Maak duidelijk wat de meerwaarde is van wat we doen, maak duidelijk dat je een waterberging ook kunt gebruiken om te wandelen of te fietsen. Werk aan bewustwording, zo krijg je draagvlak en meer begrip voor maatregelen die overlast veroorzaken of ruimte kosten, zoals dijkversterking of de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Maak duidelijk waarom je iets doet, zodat de acceptatie van de maatregelen toe kan nemen. We laten buiten de waterschapswereld vaak te weinig merken wat we doen.’