Tekst Bas Nieuwenhuijsen
Beeld Hollandse Hoogte
Energietransitie
Worden waterschappen warmteproducenten?
Katwijk
In Katwijk loopt een nieuw TEO-project (Thermische Energie uit Oppervlaktewater). Daarin wordt water uit de Oude Rijn gebruikt voor een warmtenet in de wijk Hoornes. ‘Mede dankzij een subsidie van ruim 4 miljoen euro van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gaan we 500 woningen van woningcorporatie Dunavie op een warmtenet aansluiten,’ legt warmteregisseur Gerwen van der Linden van Holland Rijnland uit.
Holland Rijnland is een samenwerking van en voor dertien gemeenten in het hart van de Randstad. ‘Zo’n project vergt een investering, maar op de langere termijn zijn de gebruikers beter af. Doe je het niet, dan stijgen de energiekosten naar 3000 euro per huishouden per jaar, nu blijft dit dichtbij de 2000 euro die ze nu betalen.’
Green Deal Aquathermie: meer energie uit water
De waterschappen willen werk maken van de energietransitie. Daarom zetten ze in op het verkennen van potentiële energiebronnen als aquathermie. Samen met Rijkswaterstaat trekt de Unie van Waterschappen de zogenoemde Green Deal Aquathermie. Maar: wat is de rol van de waterschappen? Produceren ze straks warmte of is het beter om dat aan anderen over te laten? En: wat is het effect van aquathermie op de ecologie en waterkwaliteit?
Aquathermie kan een belangrijke rol spelen in de energietransitie voor de gebouwde omgeving. Het principe is eenvoudig: in de zomer sla je warm water ondergronds op, waarmee je in de winter gebouwen kunt verwarmen. Omgekeerd kun je koud water ’s winters opslaan om het in de zomer voor koeling in te zetten. In het relatief waterrijke Nederland zijn daarvoor drie bronnen voor handen: oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Uit onderzoek blijkt dat met aquathermie in ongeveer de helft van de warmtebehoefte in de gebouwde omgeving kan worden voorzien. De waterbeheerders in Nederland kunnen dus een nieuwe rol erbij krijgen.
Ecologie
Op 14 mei heeft een aantal partijen - waaronder de waterschappen - een Green Deal Aquathermie getekend. Daarmee komt het onderwerp, dat in de conceptteksten van het Klimaatakkoord is opgenomen, duidelijk in beeld als belangrijk duurzaam alternatief voor bijvoorbeeld aardgas en andere fossiele energiebronnen. Onderdeel van de Green Deal is een Programmabureau Aquathermie dat het onderwerp beter op de kaart zet. Vooruitlopend daarop is de Unie van Waterschappen al gestart met de uitvoering. Erik Kraaij is programmamanager: ‘Bij de Green Deal zijn veel partijen betrokken, zoals ministeries, provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat en bedrijven. Zij hebben allemaal te maken met de uiteenlopende aspecten van aquathermie, zoals de opslag in de bodem, het transport, de rol ervan in Regionale Energiestrategieën, enzovoort.’
In de energietransitie
zijn warmtenetten onmisbaar
‘Wij zijn niet de eigenaar van aquathermie,’ benadrukt ook Reinier Romijn, beleidsadviseur op dit terrein bij de Unie van Waterschappen. ‘We moeten met z’n allen uitvinden wie welke rol hierin heeft, de governance, de bestuurlijke kant van dit vraagstuk, moet worden geregeld, en het moet duidelijk worden welke financieringsarrangementen mogelijk zijn. Onder meer Deltares, de Erasmus Universiteit en de Nederlandse Waterschapsbank willen hierin meedenken.’
‘Het Programma Aquathermie wil helpen met vragen als: wat is straks de rol van de waterschappen? Kraaij: ‘Worden ze warmteproducenten, of is het beter om die rol door andere organisaties of bedrijven te laten vervullen? Hoe zit dat juridisch?’ Naast deze bestuurlijke vragen, zijn er meer inhoudelijke punten die nader moeten worden onderzocht. ‘Wat is het effect op onder meer de ecologie en de waterkwaliteit? Waarschijnlijk wel gunstig, maar dat weten we nog niet precies.’
Er zijn projecten rond aquathermie, die al enige tijd lopen. Recente voorbeelden zijn een project met warmte uit afvalwater in Utrecht Overvecht, waarmee 10.000 woningen kunnen worden verwarmd, en een nieuw deel van IJburg in Amsterdam (voor meer voorbeelden: zie kaders).
Financiering
Financiering is een belangrijk punt, wil aquathermie een rol van betekenis kunnen vervullen in de overstap op duurzame energiebronnen. ‘Het is momenteel duurder dan aardgas,’ aldus Romijn, ‘en voor aquathermie kun je helaas nog geen subsidie krijgen uit de regeling Stimulering Duurzame Energie. Los van de aanpassingen aan woningen en dergelijke zitten de belangrijkste kosten in de opslag en het transport via warmtenetten.’
Communicatie over aquathermie heeft ook aandacht nodig, weet Romijn. ‘Warmtenetten zijn onmisbaar voor een succesvolle energietransitie. Maar helaas zijn ze nog lang niet overal, daar kan aquathermie last van krijgen. Toepassing van aquathermie zit ook niet in de modellen die adviesbureaus hanteren. Die modellen zijn van belang, want ze worden onder meer gebruikt voor energiestrategieën door provincies en gemeenten.’
‘Het is belangrijk dat we de nieuwe waterschapsbesturen goed over aquathermie informeren,’ aldus Kraaij. ‘Ze moeten goed onderbouwd kunnen besluiten waar ze ja of nee tegen zeggen.’ Het Programma Aquathermie verzamelt en deelt onderzoeksresultaten en praktijkervaringen. Samenwerkende partijen kunnen zo leren van eerdere projecten en daar hun voordeel mee doen. ‘Waterschappen en andere partijen zijn uiteraard van harte welkom bij het Programmabureau met hun vragen en opmerkingen,’ besluit Kraaij.
Houten
‘De wijk De Mossen in Houten is het oudste collectieve bronwarmteproject in Nederland en al 17 jaar met een TEO-systeem (Thermische Energie uit Oppervlaktewater) uitgerust,’ vertelt Bob Bloemers, commercieel directeur van Groep Duurzame Energie. ‘Zijn bedrijf heeft onlangs de exploitatie overgenomen van Eneco. ‘Er zijn 425 woningen aangesloten. Met TEO heb je weinig hulpenergie nodig om de warmte uit het water halen, die voor verwarming nodig is. TEO is de laatste jaren in opkomst, wij hebben het onder meer toegepast op het vakantiepark Bosrijk van de Efteling en we gaan een pilot doen met een systeem in kademuren langs de grachten in Amsterdam.’