Tekst Marc Notebomer Beeld Hilbert Krane
Interview
Internationale aandacht voor water onmisbaar
Minister Cora van Nieuwenhuizen en Unie-voorzitter Rogier van der Sande over nationale prestaties en wereldwijde samenwerking
In 2018 werd het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie gesloten. Sindsdien werken waterschappen, gemeenten, provincies en rijk steeds intensiever samen om Nederland voor te bereiden op extremere weersomstandigheden. Met de Impulsregeling Klimaatadaptatie die vanaf januari 2021 van start gaat, krijgt die samenwerking een extra stimulans. ‘We hebben elkaars dilemma’s beter leren kennen,’ stelt voorzitter van de Unie van Waterschappen Rogier van der Sande. Minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) Cora van Nieuwenhuizen is trots op de eensgezindheid. ‘Ik heb nooit het gevoel: ik ben hier alleen verantwoordelijk voor.’
De Nederlandse overheden werken eensgezind samen om weersextremen het hoofd te bieden, aldus Cora van Nieuwenhuizen en Rogier van der Sande
Met het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie geven VNG, IPO, Unie van Waterschappen en het rijk uitvoering aan klimaatadaptieve maatregelen zoals afgesproken in het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie. Daarmee is in totaal 600 miljoen euro gemoeid: 300 miljoen van het rijk en 300 miljoen van de decentrale overheden. Sinds 2019 stelt het rijk daarvan 20 miljoen euro beschikbaar om decentrale overheden een steun in de rug te bieden bij de aanpak van ruimtelijke adaptatie. In het kader daarvan zijn in datzelfde jaar drie pilotprojecten van start gegaan en in 2020 nog eens vijf. Het ministerie van IenW heeft voor de tweede fase van het Deltaprogramma Zoetwater (2022-1027) ook nog 100 miljoen euro extra uit het Deltafonds beschikbaar gesteld. Water vasthouden, dat is de opdracht. Door het Bestuursakkoord en een kurkdroge zomer kwam klimaatadaptatie in 2018 voor het eerst onder de aandacht van het grote publiek. ‘Ook 2019 en 2020 kenden droge zomers,’ zegt Cora van Nieuwenhuizen, ‘maar de gemiddelde Nederlander weet nog steeds niet wat klimaatadaptatie is. Dat weersextremen toenemen en dat we ons moeten aanpassen aan veranderende klimaatomstandigheden, dat realiseert men zich wel. Maar wat dat in de praktijk betekent, is minder duidelijk.’ ‘Bij het grote publiek gaat het vaak om het hier en nu,’ vult Rogier van der Sande aan. ‘Ik heb nu last van droogte en nu valt er een hoosbui. Dat er meer aandacht voor is en in de media over wordt geschreven is een goede zaak, maar uiteindelijk is klimaatadaptatie een kwestie van een lange adem.’
Bevaarbaar De waterschappen werken met andere decentrale overheden en het rijk in gezamenlijkheid aan de lange lijn, zegt Van der Sande. ‘Ons doel is: hoe zorgen we ervoor dat Nederland beter wordt ingericht? Daarbij gaat het niet alleen over het afvoeren of vasthouden van water maar ook over de economische component: het vervoer over water.’ ‘Goed dat Rogier dat punt maakt,’ aldus Van Nieuwenhuizen. ‘Dat geeft mij het gevoel dat het integraal riviermanagement waarmee ik ben gestart echt leeft. Dat het niet alleen gaat om droogte maar ook om laag water, wat voor de binnenvaart betekent dat die minder lading kan meenemen. Maar liefst 30 procent van het goederenvervoer in Nederland vindt plaats via rivieren. Als het gaat om bulkgoederen als zand en grind, is dat zelfs 80 procent. Het is dus belangrijk dat onze rivieren bevaarbaar blijven.’
‘Klimaatadaptatie is een kwestie van een lange adem’
Modder Het klinkt mooi: in gezamenlijkheid aan de lange lijn werken. Maar wat is er de afgelopen jaren allemaal gebeurd? Veel, aldus Van Nieuwenhuizen. Het meest concreet zijn eerdergenoemde pilotprojecten. ‘Bij een van die projecten, in Meerssen, ben ik onlangs op bezoek geweest. Men had daar last van enorme hoosbuien. Er stroomde modder bij de inwoners door de woonkamer en er dreven containers door de straat. Daar is actie op ondernomen, door de infiltratiecapaciteit in het landelijk gebied te vergroten, waterberging en gecontroleerde afvoer in het stedelijk gebied te verbeteren, extra waterbuffers aan te leggen in het watersysteem en schadebeperking aan de eigen woning door eigenaren te stimuleren. Het is nu bijna 2 jaar later en de resultaten van de inspanningen zijn duidelijk zichtbaar.’ Belangrijk is ook dat alle gemeenten een stresstest hebben gedaan, aldus de minister. ‘Ze hebben in kaart gebracht: waar zitten onze kwetsbaarheden voor klimaatverandering? Daar heeft iedereen aan bijgedragen. In 2020 heeft corona de boel een beetje op zijn kop gezet maar inmiddels is men — wat we in het jargon noemen — de risicodialogen aangegaan. Daarmee breng je risico’s op het gebied van wateroverlast, hittestress, droogte en overstroming in beeld.’
Impulsregeling Zoals afgesproken in het Bestuursakkoord kwamen het ministerie en de decentrale overheden bovendien met de Impulsregeling Klimaatadaptatie. Deze regeling is bedoeld om de aanpak van klimaatadaptatie te versnellen. Subsidie kan worden aangevraagd door de 42 zogenoemde werkregio’s die in het kader van het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie in het leven zijn geroepen. Van Nieuwenhuizen: ‘Aanvragen kunnen vanaf 1 januari 2021 tot en met 31 december 2023 worden ingediend. De uitvoering van projecten waaraan geld wordt toegekend moet uiterlijk in 2027 zijn voltooid.’ ‘Bijkomend voordeel van de regeling,’ voegt Van der Sande toe, ‘is dat we de GWW-sector (grond-, weg- en waterbouwsector, red.) aan de slag houden. Die heeft onder andere door de stikstofcrisis een enorme knauw gekregen. Voor de waterschappen is de sector onmisbaar: zonder hen kunnen wij ons werk niet doen.’ Die betrokkenheid speelt ook een rol in de relatie met andere overheden. Van der Sande: ‘De afgelopen jaren hebben we elkaars dilemma’s veel beter leren kennen. Soms zijn er strijdende belangen. In het geval van droogte hebben we daarvoor een verdringingsreeks (een verdringingsreeks geeft de rangorde van maatschappelijke behoeften aan, die bij de verdeling van het beschikbare water in acht wordt genomen, red.). Maar dat is maar papier. In de praktijk zeg je: ik snap dat jouw belang even belangrijker is dan dat van mij.’ Van Nieuwenhuizen: ‘Wat op papier staat, moeten we gaan verfijnen: hoe doe je het echt in de praktijk?’
‘Als je water en sanitatie niet regelt, krijg je een crisis waar COVID bij verbleekt’
Applaus Nederland heeft een lange traditie van werken met water, aldus Van Nieuwenhuizen, zoals bij projecten in het kader van building with nature. Dat wil zeggen: gebruikmaken van de krachten van de natuur in plaats van ertegen te vechten, zoals bijvoorbeeld in het programma Ruimte voor de Rivier. Dat kwam haar goed van pas toen ze het initiatief nam tot de oprichting van het Global Center on Adaptation dat tot doel heeft om de weerbaarheid tegen het veranderende klimaat in de wereld te vergroten. Grote namen als Bang Ki-Moon (voormalig secretaris-generaal van de VN, red.), Bill Gates (oprichter Microsoft, red.) en Kristalina Georgieva (directeur van het Internationaal Monetair Fonds, red.) hebben zich aan het Global Center verbonden. Ze lacht: ‘Ik knijp me af en toe in mijn arm. Ik app ik nu gewoon met hen.’ Deze maand had in Nederland eigenlijk een Global Summit over klimaatadaptatie plaats zullen vinden, maar corona gooide roet in het eten. Van Nieuwenhuizen: ‘In plaats daarvan vindt in januari 2021 een online bijeenkomst plaats. Daar is wereldwijd veel belangstelling voor.’ ‘Andere landen kunnen veel van ons leren,’ aldus Van der Sande. ‘Nederlanders en water... dat is een relatie van eeuwen. Onze situatie is uniek door onze aanpak, governance en techniek.’ ‘Wij kunnen op onze beurt van andere landen leren,’ vult Van Nieuwenhuizen aan. ‘Bijvoorbeeld hoe zij omgaan met droogte.’ Internationale aandacht voor water is volgens Van Nieuwenhuizen en Van der Sande onmisbaar. Van der Sande: ‘Als je drinkwater en sanitatie wereldwijd niet regelt, gaat het mis. Dan krijg je een crisis waarbij COVID verbleekt.’ Van Nieuwenhuizen: ‘Zelfs in de COVID-crisis is water de first line of defence. Immers, wat heb je nodig om je handen te wassen?’ In dat verband wil ze een compliment maken aan de mensen in vitale beroepen die gezorgd hebben voor schoon water uit de kraan, dijkbewaking, enzovoort. ‘Er is veel applaus voor mensen in de zorg, en dat is terecht, maar deze beroepsgroepen mogen ook in het zonnetje worden gezet.’
Niet alles kan Waar kijkt Van Nieuwenhuizen met het meeste plezier op terug als minister van IenW? ‘De eensgezindheid in de sector. Ik heb nooit het gevoel gehad: ik sta alleen aan dit onderwerp te trekken. Alle gemeenten zijn met de stresstesten aan de gang gegaan. En met de Beleidstafel Droogte hadden we razendsnel 46 aanbevelingen, waarmee iedereen aan de slag is gegaan. Ook de mensen thuis hebben een aandeel geleverd, bijvoobeeld door een regenton te plaatsen of andere maatregelen te nemen.’ Als het om de toekomst gaat, staat Nederland nog voor ingewikkelde dilemma’s. De stikstofproblematiek is voorlopig niet opgelost en ook moeten we flink aan de slag met wat Van Nieuwenhuizen "heel Holland zakt” noemt: de bodemdaling. Nog een uitdaging: waterkwaliteit. Volgens Rogier van der Sande is het tijd om na te denken over wat we willen. ‘In de schaarse ruimte kan gewoon niet alles meer. Tussen de botsende (maatschappelijke) belangen die daarvan het gevolg zijn, moeten keuzes worden gemaakt. De tijd van vrijheid, blijheid is voorbij.’
